Raport eksperta

Data werdyktu: 13.02.2023 13:39

Kwestia Wielkiego Głodu na Ukrainie jest przedmiotem debaty historyków, ale badacze zachodni nie kwestionują, że Hołodomor miał miejsce i był efektem działań sowieckich władz. Normalne w świecie wolnej wymiany poglądów spory dotyczą tego, jak należy tamte wydarzenia interpretować, czy jako zaplanowane ludobójstwo, czy inaczej. Zgłoszony post na Twitterze zawiera kilka twierdzeń podlegających weryfikacji. Po pierwsze tezę, że Hołodomor w latach 1932-33 jest „mitem”. Po drugie – że wersję o przeprowadzonym przez Stalina planowanym ludobójstwie lansowali nacjonaliści ukraińscy i antykomunistyczni historycy. W końcu jest też informacja o rzekomej niezgodzie większości amerykańskich „niezależnych historyków” na tę wersję. Post podaje odsyłacz i zrzut ekranowy strony wymieniającej nazwiska i wypowiedzi historyków, które mają potwierdzać, że kwestionują oni „mit” Hołodomoru. Zanim przejdziemy do weryfikacji rzeczywistych poglądów wymienionych badaczy, warto podkreślić, że w sprawie Wielkiego Głodu na Ukrainie i innych terenach ZSRR w latach 30-tych XX wieku toczy się w krajach demokratycznych od dekad wolna debata o charakterze naukowym, w której historycy wyrażają swoje poglądy i opinie. Dotyczy ona np. tego, czy należy uznać Hołodomor za ludobójstwo podobne do Holocaustu lub rzezi Ormian przez Turków. Wielu badaczy kwestionuje stawianie znaku równości. Niektórzy zwracają uwagę, że nie należy zbrodniczych działań Sowietów interpretować jako akcji wymierzonej tylko przeciw narodowi ukraińskiemu, gdyż przymusowa kolektywizacja i rekwirowanie płodów rolnych dotyczyło także innych regionów ZSRR. Jeszcze inni historycy uważają, że Hołodomor był nie tyle zaplanowanym, co typowym dla niewydolnego i zbrodniczego systemu tragicznym skutkiem błędów władz. Jest to swobodna wymiana poglądów naukowców i polemiki ludzi, którzy generalnie zgadzają się, że Wielki Głód miał miejsce, a odpowiedzialność za ogromną liczbę ofiar ponoszą sowieckie władze ze Stalinem na czele, niezależnie od tego, na ile było to działanie z góry zaplanowane. Umieszczanie w linkowanym artykule nazwisk niektórych naukowców na liście „kwestionujących” jest zwykłym fałszowaniem faktów. Dotyczy to szczególnie brytyjskiego historyka Roberta Conquesta, znanego z opublikowanej w 1986 r. książki pt. „The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivisation and the Terror-Famine”, kompleksowo opowiadającej o kolektywizacji rolnictwa na Ukrainie i w innych częściach Związku Radzieckiego pod kierownictwem Stalina w latach 1929-1931 i wynikającej z niej klęski głodu, w której zmarły miliony chłopów, deportacji do obozów pracy i egzekucji. W swojej książce Conquest jasno stanął na stanowisku, że głód był zaplanowanym aktem ludobójstwa. Naukowy polemista Conquesta, Stephen Wheatcroft, twierdził później, iż w niepublikowanej korespondencji z 2003 roku Conquest odwołał swój pogląd, że Stalin celowo wywołał głód w 1933 roku. Twierdzenie Wheatcrofta stoi w sprzeczności z opublikowanymi oświadczeniami Conquesta, który bezpośrednio zakwestionował poglądy Wheatcrofta, pisząc: „Wheatcroft uważa, że Stalin 'świadomie nie zaplanował' klęski głodu. 'Planować' to śliskie słowo. Chodzi o to, że świadomie go zadał”. W wywiadzie nagranym w 2006 roku Conquest stwierdził, że Hołodomor powinien być uznany za atak na naród ukraiński, i omówił niektóre problemy związane z kwalifikowaniem go jako „ludobójstwa”. Inny cytowany w artykule historyk John Archibald Getty, w recenzji książki Conquesta „The Harvest of Sorrow”, ocenia, że konkluzja o „celowo wywołanym głodzie jest kusząca, ale jest ma słabe oparcie w dowodach i wymaga bardzo naciąganej ich interpretacji”. Niemniej Getty wyraźnie pisze, że Stalin ponosi największą odpowiedzialność za katastrofę jako główny zwolennik twardej kolektywizacji i nadmiernych obciążeń chłopów. Kolejny badacz zamieszczony na liście „kwestionujących”, profesor historii Timothy Snyder jest w rzeczywistości znany z twierdzenia że głód z lat 30-tycy był wywołany „celowo”, oraz, że najbardziej zbrodnicze działania władz dotyczyło tylko, lub głównie, Ukrainy. Snyder pisze w swojej książce „Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin”: „W 1932 roku, w obliczu braku zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i żadnego wyzwania z wewnątrz, bez żadnego uzasadnienia (…) Stalin zdecydował się zabić miliony ludzi na sowieckiej Ukrainie. (...) To nie braki żywności, ale sposób dystrybucji żywności zabił miliony na sowieckiej Ukrainie, i to Stalin decydował, kto miał prawo do czego”. W publicznej, utrwalonej i opublikowanej na Youtube dyskusji z 2017 roku, Snyder powiedział, że wierzy, że Wielki Głód był ludobójstwem, ale powstrzymuje się od używania tego terminu, ponieważ może to wprowadzać niektórych ludzi w błąd. Jak powiedział, „gdybyś zapytał mnie, czy ukraiński Hołodomor to ludobójstwo? Tak, w mojej opinii jest. Moim zdaniem spełnia kryteria definicji ludobójstwa w konwencji z 1948 roku. (…) Czy Armenia była ludobójstwem? Tak, moim zdaniem pod względem prawnym bardzo łatwo spełnia tę kwalifikację”. Jednak jak dalej wyjaśnia uczony, rzeczy spełniające formalnie wymogi definicji ludobójstwa, nie oznaczają w każdym przypadku tego samego. „Tak więc waham się przed użyciem słowa ‘ludobójstwo’, ponieważ uważam, że każde użycie tego słowa prowokuje nieporozumienia” konkluduje Snyder. Czas na kolejną postać z listy, Marka Taugera, profesora historii Uniwersytetu Wirginii Zachodniej. Jest on zwolennikiem poglądu, że wydarzenia z lata 30-tych były wynikiem „porażki polityki gospodarczej”, „rewolucji narzucanej od góry”, ale nie były wyrazem polityki narodowościowej wobec Ukraińców lub innych grup etnicznych. Pomimo odmiennej interpretacji Tauger w swojej publikacji pt. „The 1932 Harvest and the Famine of 1933”, podkreśla, że „reżim nadal był odpowiedzialny za deprywację i cierpienie ludności radzieckiej na początku lat trzydziestych (…) skutki [kolektywizacji i przymusowego uprzemysłowienia] były gorsze, niż zakładano”. Historycy zarzucali Taugerowi zaniżanie danych o zbiorach zboża w latach 1931-32 i brak zrozumienia realiów gospodarczych ZSRR, co wpływało na całość jego wywodu. Cytaty innych wymienionych na liście rzekomo podważających fakt Wielkiego Głodu i sprawstwa władz sowieckich, wybitnego sowietologa Alexandra Dallina oraz historyków Moshe Levina i Lynne Viola, są wyrwane z kontekstu akademickiej debaty, w ramach której te wypowiedzi padły. Dallin np. Hołodomoru nie podważa, lecz pisze, że brak dowodów, aby działania Stalina i władz sowieckich nakierowane były celowo na Ukraińców. Levin i Viola z kolei kwestionują klasyfikowanie Wielkiego Głodu jako ludobójstwa i działania od początku do końca skrupulatnie zaplanowanego. Podsumowując, przytaczanie częściowo zafałszowanych, częściowo zmanipulowanych a także wyrażanych w toku wolnej naukowej debacie, w której ścierają się różne interpretacje, cytatów, w celu wywołania wrażenia, że „niezależni naukowcy” – kwestionują fakt Wielkiego Głodu na Ukrainie i odpowiedzialności Stalina i Sowietów za śmierć milionów ludzi, jest dezinformacją, wprowadzaniem w błąd co do rzeczywistego przebiegu dyskusji historyków na ten temat.

Żródła

Robert Conquest, "The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine", ISBN 9780195051803 https://link.springer.com/book/10.1057/9780230273979 Conquest, Robert (1999). "Comment on Wheatcroft". Europe-Asia Studies. 51 (8): 1479–1483. doi:10.1080/09668139998426 https://www.rferl.org/a/RFERL_Interview_Robert_Conquest_Genocide_Famine/1357449.html https://www.lrb.co.uk/the-paper/v09/n02/j.-arch-getty/starving-the-ukraine Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. Basic Books. ISBN 978-0-465-00239-9. https://www.youtube.com/watch?v=j0VBnTM61x0 https://www.cambridge.org/core/journals/slavic-review/article/abs/1932-harvest-and-the-famine-of-1933/C5FC508259E11A70BFBFA5AE5A2C4E9F https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07409710490491447 https://web.archive.org/web/20201112024742/http://www.ukrweekly.com/old/archive/2002/280205.shtml https://www.cambridge.org/core/journals/contemporary-european-history/article/new-sources-and-old-narratives/AEF7CAE70399A58F42A4F2414400E573