Czy w 1990 r. NATO obiecało, że nie będzie próbować rozszerzać się na kraje sąsiadujące z Rosją?

Data zgłoszenia: 21.07.2023 15:27

Udostępnij:

Zgłoszony news

Nie było nigdy umowy pomiędzy krajami NATO a ZSRR (Rosją), że Sojusz nie będzie rozszerzany o kraje Europy Wschodniej. Choć Rosja często odwołuje się do ustaleń z 1990 r. to USA, NATO i ogólnie strona...

https://twitter.com/Rebel06714/status/1680348307699245056

Werdykt

Fake News

Raport eksperta

Data werdyktu: 25.07.2023 12:27

Nie było nigdy umowy pomiędzy krajami NATO a ZSRR (Rosją), że Sojusz nie będzie rozszerzany o kraje Europy Wschodniej. Choć Rosja często odwołuje się do ustaleń z 1990 r. to USA, NATO i ogólnie strona zachodnia przypominają, że uzgodnienia ówczesne dotyczyły jedynie Niemiec, jako kraju objętego porozumieniem mocarstw po zakończeniu II Wojny Światowej. Rozmawiano wówczas o tym, że dodatkowe siły zbrojne Sojuszu nie zostaną rozmieszczone na terytorium ówczesnej NRD po zjednoczeniu Niemiec. Do rzekomego zobowiązania Zachodu, że NATO nie będzie rozszerzane na wschód od Niemiec nawiązuje wpis na Twitterze opatrzony filmem z wypowiedzią sekretarza NATO Stoltenberga i zrzutem ekranowym z datowanego na luty 1990 r. memorandum – zapisu rozmów pomiędzy przedstawicielami ZSRR i Zachodu, w których słowa o tym, że „nie będzie rozszerzenia NATO” wypowiada amerykański sekretarz stanu James Baker. Negocjacje związane ze zgodą ZSRR na zjednoczenie Niemiec, których przebieg przedstawiają zamieszczone w Polu „Źródła” opracowania, miały dość zawiły przebieg. Wymieniano w nich różne stanowiska, przedstawiano wiele zróżnicowanych punktów widzenia i rozważano różne opcje, jednak, co przyznaje także strona rosyjska, nie doprowadziło to do formalnych ustaleń w formie obietnicy, że NATO nie będzie rozszerzane o nowe kraje na wschodzie Europy. Dlatego Rosjanie mówią o „ustnych ustaleniach”. W wywiadzie z uczestnikiem tamtych rozmów ze strony ZSRR, Michaiłem Gorbaczowem, zamieszczonym w serwisie „Russia Beyond” z 2014 roku, były szef Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego twierdzi, że kwestia „rozszerzenia NATO” nie była dyskutowana w ogóle. Oto pytanie i odpowiedź Gorbaczowa po angielsku i poniżej tłumaczenie na j. polski: „RBTH: One of the key issues that has arisen in connection with the events in Ukraine is NATO expansion into the East. Do you get the feeling that your Western partners lied to you when they were developing their future plans in Eastern Europe? Why didn’t you insist that the promises made to you – particularly U.S. Secretary of State James Baker’s promise that NATO would not expand into the East – be legally encoded? I will quote Baker: ‘NATO will not move one inch further east’.” M.G.: The topic of ‘NATO expansion’ was not discussed at all, and it wasn’t brought up in those years. I say this with full responsibility. Not a single Eastern European country raised the issue, not even after the Warsaw Pact ceased to exist in 1991. Western leaders didn’t bring it up, either. Another issue we brought up was discussed: making sure that NATO’s military structures would not advance and that additional armed forces from the alliance would not be deployed on the territory of the then-GDR after German reunification. Baker’s statement, mentioned in your question, was made in that context. Kohl and [German Vice Chancellor Hans-Dietrich] Genscher talked about it.” „RBTH: Jedną z kluczowych kwestii, które pojawiły się w związku z wydarzeniami na Ukrainie, jest ekspansja NATO na Wschód. Czy ma Pan wrażenie, że zachodni partnerzy okłamywali Pana, gdy opracowywali swoje przyszłe plany w Europie Wschodniej? Dlaczego nie nalegaliście, aby złożone wam obietnice - w szczególności obietnica sekretarza stanu USA Jamesa Bakera, że NATO nie rozszerzy się na Wschód - były prawnie zakodowane? Zacytuję Bakera: "NATO nie przesunie się ani o cal dalej na wschód". M.G.: Temat ‘ekspansji NATO’ nie był w ogóle dyskutowany i nie był poruszany w tamtych latach. Mówię to z pełną odpowiedzialnością. Ani jeden kraj Europy Wschodniej nie poruszył tej kwestii, nawet po tym, jak Układ Warszawski przestał istnieć w 1991 roku. Zachodni przywódcy również jej nie poruszyli. Omawiano inną kwestię, którą poruszyliśmy: upewnienie się, że struktury wojskowe NATO nie będą się rozwijać i że dodatkowe siły zbrojne Sojuszu nie zostaną rozmieszczone na terytorium ówczesnej NRD po zjednoczeniu Niemiec. Wypowiedź Bakera, o której wspomniałeś w swoim pytaniu, padła właśnie w tym kontekście. Kohl i [wicekanclerz Niemiec Hans-Dietrich] Genscher rozmawiali o tym.” Gorbaczow podaje więc nieco inny kontekst wypowiedzi Bakera niż sugeruje to zgłoszony wpis i wiele innych współczesnych wypowiedzi strony rosyjskiej. Jego wypowiedź miała związek z Niemcami a nie z całym kontekstem Europy Wschodniej. Przywódcy NATO podkreślali i podkreślają wciąż, że decyzja o ograniczeniu ekspansji NATO nigdy nie została podjęta, bo nawet w sensie prawnym nie mogła być podjęta. Jej przyjęcie wiązałoby się ze zmianą podstawowych dokumentów Sojuszu. Opisywana w źródłowych dokumentach koncepcja nierozszerzania NATO na wschód miała być jednym ze sposobów przejęcia przez państwa zachodnie inicjatywy w kwestii zjednoczenia Niemiec i ograniczenia możliwości wpływu Związku Sowieckiego na ten proces. Jej głównym źródłem było przemówienie ówczesnego ministra spraw zagranicznych RFN Hansa-Dietricha Genschera w Tutzing, wygłoszone 31. stycznia 1990 r. Minister m.in. wezwał w nim NATO do jednoznacznego stwierdzenia: „bez względu na to, co wydarzy się w krajach Układu Warszawskiego, nie będzie ekspansji terytorium NATO na wschód, czyli bliżej granic Związku Radzieckiego”. Przemówienie Genschera zostało przygotowane przez niego, jak podają źródła, bez uzgodnienia z ówczesnym kanclerzem Niemiec Helmutem Kohlem, dla którego był konkurentem politycznym w przededniu zbliżających się wyborów parlamentarnych i któremu zamierzał zabrać „laur zjednoczyciela Niemiec”. Propozycje Genschera wzbudziły zainteresowanie niektórych przywódców państw zachodnich, którzy zaczęli rozważać możliwość uzyskania zgody ZSRR na zjednoczenie Niemiec w zamian za ograniczenie ekspansji NATO. Genscher wyjaśniał, że proponowane ograniczenie miałoby dotyczyć zarówno NRD, jak i państw Europy Wschodniej. 10 dni po wystąpieniu w Tutzing Genscher powtórzył swoje słowa w rozmowie z Eduardem Szewardnadze, ministrem spraw zagranicznych ZSRR, a potem na konferencji prasowej z Bakerem w Waszyngtonie. Dyskusja na temat rozszerzania NATO o państwa Europy Wschodniej była wówczas bezprzedmiotowa choćby z tego względu, że wciąż istniał Układ Warszawski, którego członkiem była m. in. Polska, a kraje takie jak Litwa, Łotwa i Estonia formalnie były wciąż częściami Związku Sowieckiego. Ówczesne rozmowy na temat ekspansji NATO skupiały się głównie na Niemczech, a w szczególności na wschodniej ich części. Oprócz rozważań padających podczas negocjacji i innego rodzaju wypowiedzi o mniej lub bardziej formalnym charakterze, nie zapadły w 1990 roku żadne ustalenia dotyczące państw Europy Wschodniej, spośród których część, w tym Ukraina, nie istniała wtedy w niepodległym kształcie. Zdaniem przedstawicieli NATO i USA, kwestia ograniczeń w akcesji państw Europy Wschodniej do NATO i tak nie mogła być podnoszona, ponieważ takie ograniczenie byłoby sprzeczne z prawem do swobodnego określania przez państwa sposobu decydowania o własnym bezpieczeństwie (uznanym w Akcie Końcowym KBWE z 1975 r.) a także z ostatecznym porozumieniem w sprawie Niemiec, potwierdzonym szeregiem późniejszych aktów podpisanych m.in. przez przedstawicieli ZSRR i Rosji - w szczególności Kartą Paryską z 1990 r., deklaracją budapeszteńskiego szczytu OBWE z 1994 r. i kilku innych dokumentach. Jak stwierdzili przedstawiciele USA w 1996 r., prawo ZSRR do omawiania i ustalania „parametrów bezpieczeństwa” w związku ze zjednoczeniem Niemiec wynikało z nadrzędnych praw czterech zwycięskich mocarstw (ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji) ustanowionych po II wojnie światowej w stosunku do Niemiec i w żaden sposób nie uzasadniało jakiegokolwiek rosyjskiego nadzoru nad innymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej.

Żródła

https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_111767.htm#c203 https://www.rbth.com/international/2014/10/16/mikhail_gorbachev_i_am_against_all_walls_40673.html https://hls.harvard.edu/today/there-was-no-promise-not-to-enlarge-nato/ https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/1933223/Gorbachev-US-could-start-new-Cold-War.html https://www.belfercenter.org/sites/default/files/files/publication/003-ISEC_a_00236-Shifrinson.pdf https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2014-10-29/put-it-writing https://archive.ph/20160712124514/http://www.2plus4.de/chronik.php3?date_value=31.01.90&sort=003-001 https://direct.mit.edu/jcws/article-abstract/14/4/4/13331/Precluded-or-Precedent-Setting-The-NATO?redirectedFrom=fulltext https://direct.mit.edu/isec/article-abstract/42/1/186/12171/NATO-Enlargement-Was-There-a-Promise?redirectedFrom=fulltext https://archive.is/20160822152407/http://www.nato.int/docu/review/2014/russia-ukraine-nato-crisis/nato-enlargement-russia/en/index.htm https://web.archive.org/web/20160916164320/https://foia.state.gov/searchapp/DOCUMENTS/september2014/F-2008-02356/DOC_0C17572447/C17572447.pdf

Ta strona korzysta z plików cookie. Sprawdź naszą politykę prywatności, żeby dowiedzieć się więcej.