Raport eksperta

Data werdyktu: 30.09.2020 12:53

Fluoryzacja „w szkołach” nie może mieć katastrofalnych skutków dla zdrowia dzieci, przy czym najczęściej profilaktykę przeciw próchnicy obecnie wykonuje się w gabinetach stomatologicznych w ramach samorządowych programów polityki zdrowotnej. Jeśli działania zapobiegające próchnicy są prawidłowo prowadzone, są korzystne dla zdrowia dzieci. Fluor w nadmiarze jest faktycznie toksyczny dla organizmów żywych, ale szkodliwy jest również jego niedobór. Istotna jest skala i czas ekspozycji na związki fluoru, także środowiskowa, która w Polsce nie jest wysoka. Związki fluoru występują naturalnie w środowisku – zarówno w glebie, minerałach, wodzie, jak i organizmach żywych. Skala ich występowania jest zależna od uwarunkowań danego regionu. Autorzy pracy poglądowej „Fluoroza u człowieka i zwierząt” opublikowanej w periodyku „Medycyna Środowiskowa” podkreślają, że „toksyczność F- (jony fluoru – przyp. red.) w znacznym stopniu zależy od czasu ekspozycji i dawki narażenia na ten pierwiastek. U ludzi i zwierząt częściej obserwuje się fluorozę przewlekłą niż ostrą. Czynniki biologiczne (w tym różnice gatunkowe), wrażliwość i aktywność metaboliczna tkanek oraz czynniki środowiskowe mogą się kumulować, co zwiększa prawdopodobieństwo wzrostu toksyczności F- dla organizmów żywych”. W pracy czytamy, że fluorki do organizmu człowieka dostają się: • wraz z wodą (60 proc.), • pożywieniem (35 proc.), • wdychanym powietrzem (5 proc.), a dobowa dawka pobieranych jonów fluoru zależy od kaloryczności oraz stopnia urozmaicenia diety i mieści się w przedziale 3-5 mg. Jednocześnie według amerykańskiego Instytutu Medycznego Żywności i Żywienia (The Institute of Medicine, Food and Nutrition Board) dopuszczalna górna granica dziennego spożycia fluorków wynosi 10 mg na dobę dla dorosłych i dzieci powyżej 8 roku życia. Ostre zatrucia fluorem praktycznie się nie zdarzają i najczęściej są efektem celowego lub – w wypadku małych dzieci – przypadkowego przyjęcia dużej ilości preparatów z tym pierwiastkiem (np. zjedzenia przez dziecko dużej ilości pasty do zębów). Niedobór fluoru prowadzi do problemów zdrowotnych: zaburzeń w wiązaniu wapnia, magnezu i fosforu w kościach, co z w konsekwencji doprowadza do hipomagnezemii (niedoboru magnezu) i demineralizacji tkanki kostnej. Nadmiar fluoru prowadzi z kolei do fluorozy. W stanowisku polskich ekspertów dotyczącym indywidualnej profilaktyki fluorkowej choroby próchnicowej u dzieci i młodzieży czytamy, że fluoroza zębów jest nieprawidłowością rozwojową charakteryzującą się porowatością i przebarwieniami zębów, do której dochodzi wskutek nadmiernej ekspozycji na fluor w fazie tworzenia matrycy, wydzielania i dojrzewania zębów. Ciężką fluorozę zębów obserwuje się natomiast na terenach z wysoką zawartością fluoru w wodzie pitnej. W Polsce przeważająca większość społeczeństwa korzysta z wody zawierającej poniżej 0,5 mg F/l, tj. dolnej wartości zakresu zalecanego przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). WHO ustaliła, że przedział optymalny zawartości fluoru w wodzie pitnej mieści się w granicy 0,5-1,0 mg/l. Długotrwała ekspozycja na duże stężenia fluoru może doprowadzić do fluorozy tkanki kostnej oraz problemów w układzie nerwowym. W niektórych krajach w celu profilaktyki próchnicy wzbogaca się wodę pitną lub niektóre produkty spożywcze, takie jak np. sól, w fluorki (Polska do tej grupy nie należy). Próchnica jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób zarówno w populacji dzieci, jak i dorosłych. Jest to choroba, której powikłania prowadzą do ogólnoustrojowych zaburzeń. Badania epidemiologiczne wskazują, że blisko 90 proc. dzieci 12-letnich w Polsce ma próchnicę. Polska jest w czołówce krajów o wysokim odsetku dorosłych z częściowym lub całkowitym brakiem uzębienia. Stąd prowadzone są programy zapobiegające próchnicy, szczególnie w grupie dzieci i młodzieży. Realizują je samorządy lokalne. Najczęściej obejmują te programy edukację dzieci i ich rodziców, instruktaż prawidłowej higieny jamy ustnej, zalecenia co do diety oraz wizyty w gabinetach stomatologicznych w celu przeglądu jamy ustnej i nałożenie przez stomatologa odpowiednich preparatów z fluorem na powierzchnię zębów (tzw. lakowanie bruzd i lakierowanie). Grupa ekspertów, która wypracowała stanowisko w sprawie profilaktyki próchnicy podkreśla, że podstawowe zasady zapobiegania chorobie próchnicowej to: • prawidłowe odżywianie, • dbałość o higienę jamy ustnej • stosowanie środków profilaktycznych zawierających fluorki. „Fluorki wykorzystywane są w masowych, grupowych oraz indywidualnych metodach zapobiegania. Światowa Organizacja Zdrowia i Światowa Federacja Dentystyczna rekomendują ich profilaktyczne stosowanie, podkreślając ich skuteczność i bezpieczeństwo. Zwracają jednocześnie uwagę na konieczność monitorowania ekspozycji i oceny ich efektywności działania. W profilaktyce indywidualnej fluor może być dostarczany: – doustnie (tabletki lub krople) – metoda endogenna (suplementacja), wówczas wpływa na mineralizację powstających twardych tkanek zęba, – zewnętrznie – metoda egzogenna, przez miejscową aplikację na wyrznięte zęby. Pasty do zębów, płukanki, pianki, żele i lakiery zawierają różne stężenia związków fluoru. Mogą być stosowane w domu samodzielnie przez pacjenta (profilaktyka domowa) lub w gabinecie stomatologicznym (profilaktyka profesjonalna). Warunkiem skuteczności i bezpieczeństwa profilaktyki fluorkowej jest przestrzeganie zasady indywidualnego doboru metod profilaktycznych, z uwzględnieniem ekspozycji na związki fluoru pochodzące z różnych źródeł, wieku dziecka oraz poziomu ryzyka próchnicy” – czytamy w stanowisku. Dzieci powinny stosować pastę do zębów odpowiednią dla ich wieku oraz indywidualnego ryzyka próchnicy. Dlatego najlepiej skonsultować się w tej sprawie z dentystą i nie stosować u małych dzieci "dorosłych" past do zębów. Eksperci podkreślają: „Brak jest dowodów wskazujących, iż stosowanie past fluorkowych w wieku 12 lub 15 miesięcy stanowi wzrost ryzyka rozwoju fluorozy w odniesieniu do dzieci, u których pasta z fluorem wprowadzana jest później. Brak jest także naukowych dowodów odnośnie wpływu kariostatycznych dawek fluoru na wzrost zachorowań na osteosarkomę, wzrostu symptomów neurotoksyczności i obniżenia ilorazu inteligencji (IQ), chorób tarczycy, chorób nerek, zespołu Downa, nowotworów krwi, miażdżycy naczyń, nadciśnienia. Nie ma dowodów na to, że stosowanie profilaktyki fluorkowej zgodnie z zaleceniami stanowi jakiekolwiek ryzyko dla pacjentów z chorobami nerek”. Zaznaczają, że nie podstaw do obaw, że nadzorowane przez rodzica dziecko podczas szczotkowania zębów zje wraz z pastą do zębów niebezpieczne ilości fluoru. Na podstawie przeprowadzonych w Polsce badań wykazano, że dzienne spożycie fluoru przez małe dziecko oceniono na 0,28 mg (0,09-0,82 mg). „Łączne średnie pobranie fluoru z diety i past do zębów przez dzieci nie przekroczy więc odpowiedniego dziennego spożycia, które dla najmłodszych w wieku 1-3 lata wynosi 0,7 mg F/dzień”. Reasumując: Profilaktyka próchnicy polegająca na: • Prawidłowej diecie, • Prawidłowej higienie jamy ustnej (szczotkowanie zębów odpowiednią pastą z fluorem dwa razy dziennie, w tym raz po posiłku przed snem) i ewentualnie stosowania zaleconych przez dentystę płukanek ze związkami z fluorem; • Stosowaniu profilaktycznych zabiegów w gabinecie dentystycznym w postaci lakowania bruzd i lakierowania, jest bezpieczna i w dużym stopniu chroni dzieci i młodzież przed próchnicą. Autorka: Justyna Wojteczek

Żródła

Mirona Palczewska-Komsa, Elżbieta Kalisińska, Monika Szmidt, Anna Stogiera: Fluoroza u człowieka i zwierząt, Medycyna Środowiskowa, 2015, Vol. 18, No. 4 U. Kaczmarek, T. Jackowska, M. Mielnik-Błaszczak, A. Jurczak, D. Olczak-Kowalczyk: Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich ekspertów, Nowa Stomatol 2019; 24(2):70-85 Wykaz programów profilaktycznych na stronie AOTM http://wwwold.aotm.gov.pl/index.php?id=240