Raport eksperta

Data werdyktu: 28.10.2020 14:20

Na obecnym etapie badań dotyczących skuteczności różnych terapii mających na celu zwalczanie wywoływanej przez wirusa SARS-CoV-2 choroby COVID-19 nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na zawarte w zgłoszeniu pytanie. Ogłoszone w połowie października przez WHO wyniki zakrojonych na dużą skalę badań w ramach projektu Solidarity Trial faktycznie nie potwierdziły skuteczności remdesiviru w leczeniu COVID-19. Jednak środowisko medyczne nie wypracowało jeszcze konsensusu naukowego na ten temat, a z innych badań nad tym lekiem wynika, że może on być przydatny w terapii niektórych grup pacjentów w niektórych stadiach choroby. Zgłoszony do weryfikacji tekst został opublikowany 16 października w serwisie internetowym CNBC pod tytułem „Remdesivir has ‘little or no effect’ in reducing coronavirus deaths, WHO says (Remdesivir, ma +mały lub żaden wpływ+ na zmniejszenie śmiertelności z powodu COVID-19, twierdzi WHO)”. Materiał stanowi omówienie komunikatu World Health Organization z 15 października 2020 roku podsumowującego wyniki koordynowanych przez WHO badań przeprowadzonych w ramach globalnego projektu Solidarity Trial dotyczących 4 terapii choroby COVID-19. Wnioski z zaprezentowanych przez WHO wyników badań zostały przedstawione tego samego dnia przez większość wiodących światowych mediów. Osoba zgłaszająca do weryfikacji materiał CNBC pyta „Czy to prawda, że remdesivir nie pomaga na SARS CoV-2?”. Na potrzeby niniejszego fact-checku przyjmiemy założenie, że w użytym przez zgłaszającego sformułowaniu został zawarty skrót myślowy, a zgłaszający miał na myśli pytanie „Czy to prawda, że remdesivir nie pomaga na COVID-19?” lub „Czy to prawda, że remdesivir nie pomaga w zwalczaniu koronawirusa SARS-CoV-2?”. Najkrótsza odpowiedź na takie pytanie brzmi „nie wiadomo”. Należy jednak zwrócić uwagę, że ani CNBC, ani inne poważne media, nie stawiają tezy, że „remdesivir nie pomaga”, lecz „WHO twierdzi, że remdesivir nie pomaga”. Ta różnica ma kluczowe znaczenie dla omawianej kwestii ¬– czym innym jest bowiem omówienie wyników jednego, nawet zakrojonego na niezwykle szeroką skalę badania (jak w przypadku projektu Solidarity Trial), czym innym zaś stwierdzenie bezspornego faktu stanowiącego aktualny konsensus naukowy w danej sprawie. Brak tego rozróżnienia jest źródłem licznych nieporozumień co do faktycznego stanu wiedzy na temat koronawirusa SARS-CoV-2 i wywoływanej przez niego choroby COVID-19. Wynikają one ze skrajnej niekompatybilności pomiędzy sposobem funkcjonowania współczesnych mediów dążących do maksymalnego upraszczania obrazu rzeczywistości i przedkładających szybkość nad rzetelność, a logiką debaty naukowej i metodologią wypracowywania konsensusu badawczego, które rządzą się zgoła odmiennymi kryteriami. Odbiorcy oczekują od mediów szybkich i prostych odpowiedzi na skomplikowane pytania. Naukowcy zaś nie są w stanie spełnić żadnego z tych warunków – wypracowywanie konsensusu naukowego jest długotrwałym procesem, którego nie da się znacząco przyspieszyć nawet pod presją pandemii, zaś odpowiedzi na stawiane przez badaczy pytania rzadko są proste i nigdy nie przesądzają o nich wyniki pojedynczych badań. Właśnie dlatego na postawione przez zgłaszającego pytanie przy obecnym stanie wiedzy nie da się jednoznacznie odpowiedzieć. Badania nad skutecznością różnych terapii wymierzonych w COVID-19 prowadzone przez wiele różnych zespołów na całym świecie wciąż trwają, a ich wyniki należy traktować raczej jako przesłanki (nawet jeśli w niektórych wypadkach bardzo mocne przesłanki) niż definitywne rozstrzygnięcia. Odnosząc powyższe zastrzeżenia do kwestii skuteczności remdesiviru w leczeniu COVID-19 należy zauważyć, że wyniki opublikowanych dotychczas badań na ten temat są sprzeczne (ewentualnie wydają się takie z powodu różnic metodologicznych, których omówienie wykracza poza niniejszy fact-check), a w środowisku naukowym wciąż trwa spór na ten temat. Przeprowadzone w USA kilka miesięcy temu badania na grupie ponad 1 tys. chorych sugerowały, że remdesivir może skrócić występowanie objawów choroby COVID-19 z 15 do 11 dni. Nie było jedynie dowodów, że lek ten zmniejsza ryzyko zgonu z powodu zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2. To między innymi na podstawie tych badań remdesivir 1 maja 2020 r. został zaakceptowany do użycia przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków. Lek ten jest oficjalnie stosowany w wielu krajach, w tym również w Polsce, w terapii pacjentów z chorobą COVID-19 wymagających hospitalizacji. Prowadzony w Polsce pod patronatem Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych program badawczy SARSTer obejmujący ok. 1,5 tys. chorych z 30 ośrodków na terenie kraju również wskazuje na użyteczność remdesiviru w terapii COVID-19. Z cząstkowych wyników badań (program nadal trwa) wynika, że śmiertelność choroby przy leczeniu remdesivirem wyniosła 4 proc. wobec 8 proc. przy zastosowaniu innych terapii. Poprawę stanu klinicznego zaobserwowano u 86 proc. pacjentów leczonych remdesivirem wobec 71 proc. w grupie leczonej innymi metodami. Dlatego też w rekomendacjach dotyczących diagnostyki i terapii zakażeń SARS-CoV-2 wydanych przez Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych zaleca się stosowanie remdesiviru w trakcie drugiej z czterech zdefiniowanych faz choroby COVID-19. Opublikowane przez WHO 15 października wyniki badań nad remdesivirem są pierwszymi zawierającymi tak jednoznacznie negatywne wnioski co do skuteczności tego leku. Nie można ich jednak zlekceważyć, ponieważ są one efektem największego z dotychczasowych programu badawczego Solidarity Trial prowadzonego na 11 tysiącach pacjentów z 400 szpitali w 30 krajach świata. W ramach tego projektu badano skuteczność w leczeniu COVID-19 czterech leków – poza remdesivirem były to hydroksychlorochina, interferon beta oraz lopinavir/ritonavir. Żadna z tych terapii nie wpłynęła na skrócenie czasu hospitalizacji chorych ani na śmiertelność COVID-19. Spośród 2743 pacjentów leczonych remdesivirem zmarło 11 proc., wobec 11,2 proc. w grupie kontrolnej. Wyniki badań Solidarity Trial wzbudziły sporo kontrowersji w środowisku medycznym. Część naukowców zarzucała autorom badania poważne błędy metodologiczne. „Po raz kolejny WHO publikuje badania przeprowadzone na ogólnej populacji bez analizy podgrup. Oczywiście , że w całej populacji remdesivir nie poprawia wyników. Mówią o tym i nasze polskie badania SARSTer i badania rejestracyjne leku w Europie. Remdesivir przynosi efekt u pacjentów w czasie tlenoterapii i fazie średniociężkiej. Tylko wtedy kiedy mamy do czynienia z obecnością wirusa we krwi. Mamy bowiem do czynienia z lekiem antywirusowym. W czasie stanu bardzo ciężkiego - w czasie burzy cytokinowej - nie mamy we krwi wirusa i nie ma mowy, aby lek zadziałał. Lek poprawia szybkość wychodzenia z choroby tylko w fazie łagodnej i średniociężkiej – komentował wyniki Solidarity Trial Robert Flisak szef Polskiego Towarzystwa Epidemiologów I Lekarzy Chorób Zakaźnych w rozmowie z „Rzeczpospolitą”. Jak zatem widać, zarówno w sprawie ewentualnej skuteczności remdesiviru w leczeniu COVID-19, jak w wielu innych kwestiach dotyczących tej choroby, wciąż więcej jest niewiadomych i wątpliwości aniżeli pewników. I tylko jedno wydaje się dziś pewne – a mianowicie to, że czeka nas jeszcze długa droga do opracowania w pełni skutecznej terapii.

Żródła

Dostęp 28.10.2020 r. godz. 14.15 https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov/solidarity-clinical-trial-for-covid-19-treatments https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C84339%2Cwho-remdesivir-nie-skraca-hospitalizacji-ani-nie-zmniejsza-ryzyka-zgonu-z https://www.mp.pl/covid19/zalecenia/248659,zalecenia-diagnostyki-i-terapii-zakazen-sars-cov-2-polskiego-towarzystwa-epidemiologow-i-lekarzy-chorob-zakaznych,1 https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2007764?query=featured_home https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.10.15.20209817v1.full.pdf https://www.rp.pl/Covid-19/201019448-Bledne-wnioski-z-badan-opublikowanych-przez-WHO.html